Jak ustalić stosunek dominacji spółek z o.o. i jakie to ma znaczenie?

Ustalenie stosunku dominacji pomiędzy spółkami nastręcza niekiedy znacznych trudności. Tymczasem wynik takiej analizy ma ogromne znaczenie dla wzajemnego funkcjonowania tych spółek, w tym na planowane transakcje.

Co to jest spółka dominująca?

Spółka dominująca to spółka handlowa, która:

a) dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu) innej spółki kapitałowej, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi osobami,

b) jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu innej spółki kapitałowej, także na podstawie porozumień z innymi osobami,

c) jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków rady nadzorczej innej spółki kapitałowej, także na podstawie porozumień z innymi osobami,

d) członkowie jej zarządu stanowią więcej niż połowę członków zarządu innej spółki kapitałowej,

e) dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami,

f) wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej, w szczególności na podstawie umowy o zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę.

Przykład

Spółka „A” sp. z o.o. posiada 60% udziałów spółki „B” sp. z o.o. i 60% głosów na zgromadzeniu wspólników spółki „B” sp. z o.o., a więc dysponuje bezpośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników spółki „B” sp. z o.o. i jest spółką dominującą wobec spółki „B” sp. z o.o.

Co to jest spółka zależna?

Ustawodawca posługuje się wyłącznie definicją spółki dominującej, którą przedstawiono wyżej. Jeżeli jednak jedna spółka jest wobec drugiej spółką dominującą, to ta druga jest wobec tej pierwszej spółką zależną. Spółka „B” sp. z o.o. z przykładu powyżej jest spółką zależną wobec spółki „A” sp. z o.o.

Zdarzają się również sytuacje, w których trudne jest rozstrzygnięcie, która ze spółek jest dominująca, a która zależna – ustawodawca przewidział w tym zakresie normy kolizyjne rozstrzygające takie zbiegi.

Kiedy spółka jest jednocześnie spółką dominującą i spółką zależną?

W przypadku gdy dwie spółki handlowe dysponują wzajemnie większością głosów (np. gdy spółka „B” sp. z o.o. z przykładu powyżej również dysponowałaby większością głosów na zgromadzeniu wspólników spółki „A” sp. z o.o., posiadając 60% udziałów spółki „A” sp. z o.o.), za spółkę dominującą uważa się spółkę handlową, która posiada większy procent głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu drugiej spółki (spółki zależnej). W przypadku gdy każda ze spółek handlowych posiada równy procent głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu drugiej spółki (czyli tak jak w przykładzie), za spółkę dominującą uważa się tę spółkę, która wywiera wpływ na spółkę zależną także na podstawie innego powiązania wskazanego w pkt b) – f) powyżej.

Z kolei w przypadku, gdy stosując kryteria wskazane powyżej, nie można ustalić stosunku dominacji i zależności między dwiema spółkami handlowymi, za spółkę dominującą uważa się tę spółkę handlową, która może wywierać wpływ na inną spółkę na podstawie większej liczby powiązań, o których mowa w pkt b) – f) powyżej.

W przypadku niemożności ustalenia, która ze spółek jest spółką dominującą, na podstawie kryteriów wskazanych powyżej obie spółki są spółkami wzajemnie dominującymi i zależnymi. Dlaczego ustalenie stosunku dominacji ma znaczenie?

Zakaz obejmowania udziałów

Skutki ustalenia między spółkami dominacji są niezwykle istotne. Po pierwsze Kodeks spółek handlowych ogranicza lub wyłącza możliwość nabywania lub obejmowania udziałów w spółce dominującej przez spółkę zależną. Zgodnie z art. 200 KSH spółka zależna, będąca spółką z o.o., nie może obejmować ani nabywać udziałów spółki dominującej. Objęcie lub nabycie przez spółkę zależną udziałów spółki dominującej jest bezwzględnie nieważne. Zatem np. nabycie udziałów spółki „A” sp. z o.o. przez spółkę „B” sp. z o.o. byłoby czynnością bezwzględnie nieważną. Więcej na ten temat pisaliśmy w artykule o tym, kiedy spółka z o.o. nie może nabyć udziałów innej spółki z o.o.

Zakaz pełnienia funkcji w organach

Zgodnie z art. 214 § 3 KSH członek zarządu, prokurent, likwidator, kierownik oddziału lub zakładu oraz zatrudniony w spółce zależnej główny księgowy, radca prawny lub adwokat nie może być jednocześnie członkiem rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki dominującej.

Członek zarządu spółki „B” sp. z o.o. nie mógłby być członkiem rady nadzorczej spółki „A” sp. z o.o. – w przypadku jej powołania.

Konieczność uzyskania zgody na zawarcie umowy

Zgodnie z art. 15 § 2 KSH zawarcie przez spółkę zależną umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem spółki dominującej albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej.

Jeżeli więc spółka „B” sp. z o.o. chciałaby zawrzeć umowę pożyczki z członkiem zarządu spółki „A” sp. z o.o., to zgodę na zawarcie takiej umowy musiałoby wyrazić zgromadzenie wspólników spółki „A” sp. z o.o. Bez zgody zgromadzenia wspólników spółki „A” sp. z o.o. umowa będzie bezwzględnie nieważna.

Jak wynika z powyższego, ustalenie stosunku dominacji pomiędzy spółkami może skutecznie zablokować objęcie lub nabycie udziałów spółki dominującej przez spółkę zależną, objęcie funkcji w organach spółki lub wymagać zgody zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) spółki dominującej na zawarcie umów wskazanych w treści przepisu art. 15 KSH.