Jak zabezpieczyć wykonanie umowy?

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z treścią zawartej umowy. Nierzadko jednak zdarza się tak, że dłużnik nie wykonuje zobowiązania lub wykonuje je nienależycie. Jak zabezpieczyć się przed taką sytuacją?

Dłużnik, który nie wykonuje zobowiązania lub wykonuje je nienależycie w następstwie okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność, jest zobowiązany do naprawienia szkody wynikłej z tego tytułu. Dla wierzyciela jednak, jak się wydaje, bardziej istotne jest wykonanie umowy niż naprawienie szkody, poza tym dochodzenie od dłużnika naprawienia szkody będzie wymagało wykazania jej wysokości. Warto więc zabezpieczyć wykonanie zobowiązania poprzez umieszczenie w umowie stosownych postanowień.

Sposobów na zabezpieczenie prawidłowego wykonania umowy jest wiele. Żaden z nich nie daje gwarancji wykonania umowy przez dłużnika, ale bez wątpienia pełni funkcję motywującą. O jednym z nich pisaliśmy w artykule o tym, do czego służy weksel.

Kara umowna

W umowie można zastrzec, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę kary umownej. Karę umowną zastrzega się w umowie w określonej wysokości. Jeżeli dłużnik nie wykona zobowiązania lub wykona je nienależycie wierzycielowi określona w umowie suma należy się bez względu na wysokość poniesionej przez niego szkody.

Uwaga!

Kara umowna może być zastrzeżona jedynie na wypadek niewykonania lub wykonania nienależytego zobowiązania niepieniężnego np. niewykonania robót budowlanych. Nie może być zastrzeżona na wypadek niewykonania zobowiązania pieniężnego np. zwrotu pożyczki.

Kara umowna, poza tym, że w razie niewykonania zobowiązania zwalnia wierzyciela z konieczności wykazywania wysokości poniesionej szkody, to przede wszystkim pełni funkcję mobilizującą dłużnika do wykonania świadczenia zgodnie z ustalonymi w umowie warunkami i w oznaczonym w umowie terminie (można zastrzec np. karę umowną za każdy dzień zwłoki w wykonaniu zobowiązania).

Warto dodatkowo w umowie przewidzieć, że wierzyciel ma prawo żądać odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej – na wypadek, gdyby kara umowna nie pokryła w pełni poniesionej szkody. W przeciwnym razie wierzyciel nie będzie mógł domagać się odszkodowania ponad zastrzeżoną karę.

Odsetki

Podstawowym sposobem zabezpieczenia wykonania zobowiązania pieniężnego są odsetki. Co istotne, w wypadku opóźnienia dłużnika w wykonaniu zobowiązania pieniężnego odsetki w wysokości odsetek ustawowych (obecnie 12%) należą się z mocy prawa. Wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W umowie można jednak postanowić, że wierzytelność oprocentowana jest według stopy wyższej – Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie, obecnie 24%.

Zastaw

Wykonanie umowy można również zabezpieczyć zastawem zwykłym lub zastawem rejestrowym. Zastaw należy do zabezpieczeń rzeczowych, ustanowionych na rzeczach i prawach np. na samochodzie. Jeżeli dłużnik nie wykona zobowiązania, wierzyciel może zaspokoić się z zastawionej rzeczy, co istotne, niezależnie od tego, czyją ta rzecz stała własnością i, co do zasady, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.

W przypadku ustanowienia zastawu zwykłego rzecz zastawiona musi być wydana wierzycielowi (albo uzgodnionej osobie trzeciej). Zaspokojenie się wierzyciela z zastawionej rzeczy następuje przez jej sprzedaż w trybie egzekucji sądowej.

Z kolei w przypadku zastawu rejestrowego wydanie rzeczy nie jest konieczne. Zaspokojenie się wierzyciela z zastawionej rzeczy następuje: 1) w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego, 2) w drodze przejęcia przedmiotu zastawu na własność przez wierzyciela, 3) przez sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego.

Do ustanowienia zastawu konieczna jest umowa zastawu pomiędzy właścicielem rzeczy (nie musi to być dłużnik) a wierzycielem. Zazwyczaj jest to odrębna od umowy głównej umowa. W przypadku zastawu rejestrowego – także wpis do rejestru zastawów.

Hipoteka

Wierzytelność pieniężną można również zabezpieczyć hipoteką, tj. nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Trudno nie zauważyć analogii do zastawu. Hipoteką jednak można obciążyć wyłącznie nieruchomość (ewentualnie użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wierzytelność zabezpieczoną hipoteką), a zastawem – rzecz lub prawo. Do powstania hipoteki niezbędne jest zawarcieumowy o ustanowieniu hipoteki pomiędzy wierzycielem i właścicielem nieruchomości, w której strony określają sumę hipoteki, a także wpis w księdze wieczystej. Wierzyciel hipoteczny może domagać się zaspokojenia swojej wierzytelności poprzez egzekucję z nieruchomości.

Jest wiele sposobów na zabezpieczenie prawidłowego wykonania umowy. Wyróżniamy zabezpieczenia osobiste i rzeczowe. Hipotekę i zastaw zaliczamy do zabezpieczeń rzeczowych. Wykonanie zobowiązania możemy równie zabezpieczyć poprzez wprowadzenie postanowień dotyczących kary umownej, a także poprzez zwiększenie wysokości odsetek za opóźnienie.