Kiedy spółka z o.o. nie może nabyć udziałów innej spółki z o.o.?

Co do zasady spółka z o.o. nie może nabywać udziałów własnych w celu innym niż ich umorzenie. To obostrzenie dotyczy także obejmowania udziałów przez spółkę zależną. Jak ustalić, czy spółka, która zamierza kupić udziały innej spółki z o.o. jest w stosunku do niej spółką zależną? Jakie czynności należy podjąć, aby planowana transakcja nie okazała się nieważna?

Co to jest spółka zależna?                                    

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, czym jest spółka zależna. Ustawodawca posługuje się wyłącznie definicją spółki dominującej, która jest przeciwieństwem spółki zależnej. Jeżeli spółka X jest wobec spółki Y spółką zależną, to spółka Y jest wobec spółki X spółką dominującą. Zdarzają się również sytuacje, w której dwie spółki są wobec siebie spółkami zależnymi i dominującymi.

Spółka dominująca to taka, która:

a) dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników innej spółki kapitałowej,

b) jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu innej spółki kapitałowej,

c) jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków rady nadzorczej innej spółki kapitałowej,

d) członkowie jej zarządu stanowią więcej niż połowę członków zarządu innej spółki kapitałowej,

e) wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej, w szczególności na podstawie umów o zarządzanie spółką zależną.

Przykład 1

Spółka „A” sp. z o.o. posiada 80% udziałów spółki „B” sp. z o.o. i 80% głosów na zgromadzeniu wspólników spółki „B” sp. z o.o. Spółka „A” sp. z o.o. jest większościowym wspólnikiem spółki „B” sp. z o.o. Spółka „A” sp. z o.o. jest spółką dominującą wobec spółki „B” sp. z o.o., a spółka „B” sp. z o.o. jest spółką zależną wobec spółki „A” sp. z o.o.

Przykład 2

Jan Kowalski i Jan Nowak są członkami zarządu spółki „A” sp. z o.o. Jan Kowalki i Jan Nowak są również członkami zarządu spółki „B” sp. z o.o. Spółka „A” sp. z o.o. i spółka „B” sp. z o.o. są wzajemnie wobec sobie spółkami dominującymi i spółkami zależnymi (pod warunkiem, że nie zachodzą inne dodatkowe powiązania świadczące o dominacji którejś ze spółek).

Dlaczego ważne jest ustalenie stosunku zależności?

Ustalenie istnienia stosunku zależności pomiędzy spółkami z o.o. jest niezwykle istotne zwłaszcza w przypadku planowanej transakcji nabycia udziałów jednej ze spółek. Istnienie stosunku zależności może uniemożliwić bowiem skuteczne nabycie udziałów.

Mianowicie, zgodnie z art. 200 k.s.h., spółka zależna nie może nabywać udziałów spółki dominującej. Takie nabycie traktowane jest tak samo jak nabycie przez spółkę dominującą jej własnych udziałów.

Nabycie przez spółkę zależną będącą spółką z o.o. udziałów spółki dominującej będącej spółką z o.o. jest bezwzględnie nieważne. Oznacza to, że mimo zawarcia umowy sprzedaży udziałów ich właścicielem nadal pozostanie zbywca.

Przykład 3

Spółka „A” sp. z o.o. posiada 90% udziałów spółki „A” sp. z o.o. i 90% głosów na zgromadzeniu wspólników spółki „B” sp. z o.o. Spółka „A” sp. z o.o. jest spółką dominującą wobec spółki „B” sp. z o.o., która jest spółką zależną w stosunku do spółki „A” sp. z o.o. Czynność mająca za przedmiot nabycie udziałów spółki „A” sp. z o.o. przez spółkę „B” spółki z o.o. jest czynnością bezwzględnie nieważną. Własność udziałów spółki „A” sp. z o.o. pozostaje przez dotychczasowym wspólniku spółki „A” sp. z o.o.

Uwaga!

Spółka dominująca ma obowiązek zawiadomić spółkę zależną o powstaniu stosunku dominacji w terminie dwóch tygodni od dnia powstania tego stosunku. Jeżeli spółka dominująca nie dokona przedmiotowego zawiadomienia, prawo głosu z udziałów spółki zależnej stanowiących więcej niż 33% kapitału zakładowego spółki zależnej, posiadanych przez spółkę dominującą będzie zawieszone. Innymi słowy, spółka dominująca będzie mogła wykonywać prawo głosu jedynie z tych udziałów lub akcji, które reprezentują do 33% kapitału zakładowego spółki zależnej.

Spółka dominująca jest zazwyczaj kojarzona z posiadaniem większości głosów na zgromadzeniu wspólników spółki zależnej. Jak wynika z powyższego, istnienie stosunku dominacji jest również możliwe w przypadku posiadania przez spółkę dominującą uprawnienia do powoływania i odwoływania większości członków organów spółki zależnej, a także wtedy, gdy członkowie zarządu spółki dominującej stanowią ponad połowę członków zarządu spółki zależnej. Prawidłowa ocena, czy pomiędzy spółkami biorącymi udział w transakcji istnieje stosunek zależności pozwoli ustalić, czy i w jakiej konfiguracji jedna ze spółek może nabyć udziały drugiej. Nabycie przez spółkę zależną udziałów w kapitale zakładowym spółki dominującej jest bowiem bezwzględnie nieważne.