Prokura łączna niewłaściwa niezgodna z prawem?

Prokura łączna niewłaściwa to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, na mocy którego dla skuteczności czynności prawnych dokonywanych przez prokurenta w imieniu spółki konieczne jest ich potwierdzenie przez członka zarządu.

Na przełomie lat wykładnia przepisów o prokurze, które stanowią o możliwości ustanowienia prokury singularnej, łącznej lub oddziałowej w kontekście ustalenia powyższego sposobu reprezentacji spółki kapitałowej były interpretowane niejednolicie. W postanowieniach niektórych sądów rejestrowych dopuszczalność wpisu prokury udzielonej jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu nie była kwestionowana, a w innych owszem. Pojawiły się zatem liczne wątpliwości na temat możliwości ustanowienia takiej prokury. W związku z tym Pierwszy Prezes SN złożył do SN wniosek o rozstrzygnięcie tego zagadnienia prawnego. Odpowiedzią na jego wniosek jest uchwała składu 7 sędziów SN z 30 stycznia 2015 r., której główne tezy przytoczę poniżej.

SN rozważał następujące zagadnienie: Czy możliwy jest wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, w rubryce „Prokurenci”, jednego prokurenta z jednoczesnym zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki?

Odpowiedzi, jakiej udzielił brzmi: Niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu.

W jaki sposób SN uzasadnia swoje stanowisko?

Po pierwsze, ustanawiając prokurę, należy opierać się na przepisach kodeksu cywilnego. Przepisy kodeksu cywilnego dopuszczają ustanowienie jedynie trzech rodzajów prokury: prokury singularnej, łącznej i oddziałowej. Powstaje zatem pytanie, czy działanie jednego prokurenta jedynie łącznie z członkiem zarządu można nazwać prokurą łączną? Prokura łączna jest rodzajem pełnomocnictwa, na mocy którego dla skuteczności składania oświadczeń woli konieczne jest złożenie oświadczenia woli przez wszystkie osoby, którym udzielono prokury łącznej. Aby odpowiedzieć na zadane powyżej pytanie, SN rozważa, czy członek zarządu może w ogóle zostać zgodnie z przepisami ustanowiony prokurentem.

Zgodnie z art. 1092 § 2 k.c. prokurentem może zostać ustanowiona osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Wynikałoby z tego, że nie ma przeszkód, by prokurentem byli także członkowie zarządu. Jednak należy zwrócić uwagę na to, że członek zarządu jest osobą, której zachowanie traktowane jest jako zachowanie samej spółki (zgodnie z art. 38 k.c., który stanowi, że osoba prawna działa poprzez swoje organy) a prokurent jest jedynie pełnomocnikiem, osobą umocowaną do dokonywania czynności za spółkę. Członek zarządu jest z mocy prawa uprawniony do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania. Z kolei zakres możliwego działania prokurenta jest węższy od zakresu działania członka zarządu, nie obejmuje np.: czynności zbycia przedsiębiorstwa. Zatem bezcelowe jest udzielanie prokury członkowi zarządu, gdyż to co wchodzi w zakres działania prokurenta jest z mocy prawa uprawnieniem członka zarządu.

Skoro członek zarządu nie może zostać ustanowiony prokurentem, powstaje pytanie, czy można uzależnić skuteczność dokonywanych przez prokurenta czynności w imieniu spółki od złożenia potwierdzenia członka zarządu. SN uznaje, że nie można, ponieważ powstałaby sytuacja, w której skuteczność działań prokurenta uzależniona byłaby od złożenia oświadczenia woli innej osoby, która prokurentem nie jest. A takiego wariantu prokury przepisy nie przewidują. Prokurent nie byłby wtedy samodzielnym pełnomocnikiem, a pomocnikiem zarządcy. Takie ograniczenie byłoby sprzeczne z istotą prokury.

Po drugie, zgodnie z art. 38 k.c. osoba prawna działa poprzez swoje organy w sposób określony w ustawie lub opartym na niej statucie. Ustaliliśmy już, że brak jest podstaw w ustawie do ustanowienia takiej prokury. Zatem niemożliwym jest by ustanowienie innego rodzaju prokury niż ten, który przewidziany jest w ustawie następował na podstawie decyzji zarządu (prokurenta powołuje zarząd).

Z uwagi na powyższe nie ma możliwości ustanowienia prokury łącznej prokurenta z członkiem zarządu i nie ma możliwości wpisania takiej prokury do rubryki trzeciej (odnoszącej się do prokury) drugiego działu rejestru przedsiębiorców dla sp. z o.o. i S.A.

Czy w związku z tym osoba prawna nie może być reprezentowana przez członka zarządu działającego łącznie z prokurentem?

Otóż SN w dalszej części uchwały stwierdza, że może. Zgodnie z powołanym powyżej art. 38 k.c. sposób reprezentacji osoby prawnej może być ustanowiony także w jej statucie (umowie) opartym na ustawie. SN wskazuje zatem, że jeżeli umowa spółki tak stanowi, możliwe będzie ustanowienie reprezentacji spółki w taki sposób, że prokurent będzie musiał działać łącznie z członkiem zarządu. Zaznacza jednak, że nie ustanawiamy w ten sposób nowego rodzaju prokury, tylko sposób reprezentacji spółki i tak należy to traktować.

Możliwe jest zatem, aby w drugim polu pierwszej rubryki drugiego działu rejestru przedsiębiorców, w której określa się zasady reprezentacji spółki, wpisać, że oświadczenie woli za spółkę może składać jeden z prokurentów łącznych oraz członek zarządu, ale tylko wtedy gdy umowa spółki lub jej statut tak stanowi.

Gdy zaś umowa spółki milczy na ten temat, pozostaje jeszcze regulacja art. 205 k.s.h. dla sp. z o.o. i art. 373 k.s.h. dla S.A. W przepisach tych wskazuje się, że jeżeli zarząd jest wieloosobowy do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem.
Możliwość współdziałania członka zarządu z prokurentem przewidziana jest zatem także w przepisach, ale jako możliwy sposób reprezentacji spółki nazywany reprezentacją łączną, a nie jako nowy rodzaj prokury. Poza tym przepisy te stanowią jedynie o ograniczeniu pozycji członka zarządu, którego obliguje się do współdziałania z prokurentem. Nie wyłącza to zatem możliwości ustanowienia prokury jednoosobowej czy łącznej (z innym prokurentem).

Co dzieje się z dotychczasowymi wpisami prokury łącznej niewłaściwej w KRS?

SN stwierdza, że wpisy w KRS prokury jednoosobowej określanej jako prokura łączna z członkiem zarządu powinny zostać wykreślone na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o KRS. Wydaje się jednak, że tylko w takim wypadku, gdy „łączność” ta wynikała z decyzji zarządu, nie zaś z umowy spółki. Pozostaje jeszcze pytanie od kiedy wpisane w ten sposób prokury przestają być skuteczne? Od dnia wyroku czy też od dnia wykreślenia z KRS?

Co dzieje się z umowami dotychczas zawartymi przez działającego w ten sposób prokurenta?

Ogromnym niebezpieczeństwem dla obrotu gospodarczego byłoby pozbawienie skuteczności wszystkich czynności prawnych dokonanych przez ustanowionych w ten sposób prokurentów. Dlatego też zawarte przed datą wyroku umowy czy dokonane czynności prawne zachowują swoją ważność. Przyjęta wykładnia ma zastosowanie do oceny skuteczności czynności prawnych dokonanych po jej podjęciu. Od dnia jej podjęcia niemożliwe jest także wpisywanie prokury łącznej niewłaściwej do rejestru przedsiębiorców w KRS.